Cschelandz, Czelyandz, Czyelyadz, Czelyadzi inne. Przyczyną licznie różniących się między sobą zapisów jest fakt, że dominujący w średniowieczu język łaciński nie znał liter oddających nasze ż, ć, cz, dź, dż, dz itp. Powyższe zapisy były zatem próbą fonetycznego oddania nazwy miasta. Ten pięciozgłoskowy wyraz w zapisie fonetycznym posiada dwie głoski, pierwszą i ostatnią, nieznane łacinie i stąd, różnorakie formy jego zapisu przez średniowiecznych skrybów.
Wyraz Czeladź składa się z rdzenia czel/-a/-o/ i przyrostka -dź, który to formant oznacza najczęściej rzeczowniki zbiorowe. W pierwotnym, bez późniejszych naleciałości, języku starocerkiewno-słowiańskim czeladź oznacza ludzi, człowieka, ród, a także czasem całą ludność. Wyraz ten jest bardzo blisko spokrewniony przez swój rdzeń z takimi wyrazami jak: czoło, czołowy - zaszczytny, cześć i archaiczny czestny. Błędne jest interpretowanie nazwy miasta jako "służby domowej lub książęcej" ponieważ nazwa powstała w czasach gdy znaczenie czeladź jako służba nie weszło jeszcze w Polsce w użycie.
Znana jest w Czeladzi, a szczególnie w Będzinie, ułożona zapewne przez lokalnych będzińskich patriotów legenda jakoby Kazimierz Wielki budując zamek w Będzinie, powiedział : "Tu będziemy my, a tam będzie czeladź.". Legenda ta pobrzmiewa jedynie ambicjami mieszkańców młodszego od Czeladzi Będzina. O starszeństwie Czeladzi mówią bowiem dokumenty. Poza tym trudno przypuścić, by jakikolwiek ojciec "familii" rodowej, książęcej czy królewskiej, chciał mieć swoją służbę czy drużynę za rzeką i lasami w odległości pięciu kilometrów.
Czeladź - wikipedia
